Co najmniej 6 ofiar osunięcia ziemi w Norwegii. Geolodzy wiedzieli o zagrożeniu w Ask. Przyczyna tragedii jest znana
Osunięcie ziemi w Norwegii w miejscowości Ask spowodowało śmierć co najmniej 6 osób. 4 osoby są nadal uważane za zaginione. Na miejscu, od 30 grudnia nadal ratownicy kontynuują poszukiwania z wykorzystaniem psów tropiących, śmigłowców i dronów. Do osunięcia ziemi w gminie Gjerdrum doszło około godziny 04:00 nad ranem, gdy wiele osób było jeszcze w domach. Przebieg zdarzenia był nagły, a samo osuwisko osiągnęło około 700 m długości. Kilkanaście domów zostało zniszczonych. Rannych zostało 10 osób, w tym jedna ciężko. Ewakuowano około 1000 mieszkańców. Wiele osób zastanawia się w Polsce, jaka była przyczyna gigantycznego osunięcia ziemi w Norwegii. Okazuje się, że problem niestabilności gruntu w Norwegii jest znany geologom od wielu lat. Prowadzą oni na terenie kraju klasyfikację i ocenę ryzyka osunięć ziemi. Podobna skala zsuwów ziemi może również dotknąć mieszkańców Finlandii, Rosji, Kanady i Alaski. Wynika to z kilku czynników.
Przyczyna osunięcia ziemi w Norwegii. Problem jest znany geologom. Foto: Fredrik Hagen (NTB)
Na uwagę przede wszystkim zasługuje struktura podłoża. Teren ten rozwinął się w utworach określanych w języku angielskim jako „quick clays”. To ilaste skały pochodzenia lodowcowego, złożone w środowisku morskim w plejstocenie. W procesie osadzania, czyli sedymentacji istotną rolę odegrała sól zawarta w wodzie morskiej. Dzięki niej powstała tzw. blokada solna, która spajała poszczególne cząstki mineralne. Z tego powodu skały te charakteryzują się złożoną strukturą wewnętrzną i wykazują specyficznie cechy geomechaniczne. - W sytuacji, gdy sól jest obecna w strukturze, skała jest stabilna i wytrzymała. Na terenie Norwegii część osadów znajduje się jednak ponad poziomem morza. To sprawia, że słodka woda wnikając w skałę, zwłaszcza podczas opadów lub roztopów, wymywa cząstki solne, które dotychczas stanowiły o zwartości osadów. Konsekwencją jest znaczne i nagłe osłabienie struktury skały. W takiej sytuacji podlega ona naprężeniom ścinającym i łatwo ulega zniszczeniu. Ziemia wtedy szybko ulega nawodnieniu i następuje upłynnienie materiału skalnego - wyjaśniają polscy geolodzy z Centrum Geozagrożeń.
Osuwisko w norweskim Ask. Co najmniej 6 osób zginęło. Foto: Terje Pedersen / NTB / Ritzau Scanpix
Jednym z wcześniejszych przykładów osunięcia ziemi w Norwegii jest film nagrany przez Jana Egila Bakkeby’ego. Widzimy na nim dramatyczny, ekstremalnie szybki przebieg zjawiska zsunięcia ziemi do morza. Nagranie doskonale obrazuje zagrożenie jakie niesie ze sobą wystąpienie ruchów osuwiskowych na terenach zabudowanych.
Osuwiska ziemi w Norwegii
Narodowy program kartowania utworów typu „quick clay” ruszył w Norwegii w 1980 roku. W dużym stopniu zdecydowało o tym zejście osuwiska w Risse w 1978 r., które spowodowało nawet niewielkie tsunami w pobliskim fiordzie.
W Norwegii tereny narażone na osuwanie lub obrywy są monitorowane przez Norweską Służbę Geologiczną (NGU). Od 2009 roku za zapobieganie szkodom odpowiedzialna jest NVE. Instytucja ta poza wydawaniem ostrzeżeń osuwiskowych wykonuje mapy osuwisk, ocenia zagrożenia i ryzyko wspomagając lokalną administrację w planowaniu przestrzennym.
Ocieplenie klimatu zwiększa ryzyko osuwisk w Norwegii
Norweski Instytut Meteorologiczny poinformował, że miniony rok 2020 był najcieplejszy w historii pomiarów w tym kraju. Średnia temperatura o 2,5 st. C. przekroczyła normę dla okresu bazowego 1961-1990. Poprzedni rekord pochodził z 2014 roku, gdy anomalia średniej rocznej temperatury o 2,2 st. C. przekroczyła normę. Na 3 miejsce spadł rok 2011 z anomalią 1,8 st. C. powyżej normy. Stałe pomiary temperatury w Norwegii sięgają 1900 roku. W minionym 2020 roku szczególnie ciepłe okazały się typowo zimowe miesiące. Grudzień, styczeń i luty były aż o 4,5 stopnia cieplejsze niż zwykle. Zima była więc najcieplejsza od czasu rozpoczęcia pomiarów.
Rok 2020 w Norwegii w poszczególnych miesiącach względem normy klimatycznej:
• Styczeń: 6,1 st. C. powyżej
• Luty: 4 st. C. powyżej
• Marzec: 2,4 st. C. powyżej
• Kwiecień: 1,2 st. C. powyżej
• Maj: 1,1 st. C. poniżej
• Czerwiec: 3,2 st. C. powyżej
• Lipiec: 0,6 st. C. poniżej
• Sierpień: 1,4 st. C. powyżej
• Wrzesień: 1,7 st. C. powyżej
• Październik: 1,5 st. C. powyżej
• Listopad: 4,6 st. C. powyżej
Wyjątkowo ciepły rok, szczególnie w zimie spowodował na południu kraju niewiele opadów śniegu. W Oslo oddalonym o 20 km na południowy zachód od Ask w całym 2020 roku zanotowano tylko 11 dni ze śniegiem. Zamiast śniegu, najczęściej padał deszcz.
Liczba dni ze śniegiem w Oslo, rok 2020
Suma opadów w Oslo w 2020 roku, była o ponad 220 mm większa od normy wieloletniej. Wyższe temperatury i częstsze niż zazwyczaj opady deszczu, bez wątpienia przyczyniają się do przyspieszenia procesu wymywania cząstek solnych ze skał, a tym samym zwiększają ryzyko osunięć ziemi.
Suma opadów w Oslo w 2020 roku
Prawdopodobieństwo podobnych zdarzeń w tym stuleciu w Norwegii na pewno się zwiększy.
Ryzyko osuwisk w Polsce
Również w Polsce występuje ryzyko osuwisk, ale oczywiście nie na taką skalę, jak w Norwegii. Najwięcej osuwisk znajduje się w rejonie Karpackim. Specjaliści z Państwowej Służby Geologicznej naliczyli ponad 65 tys. osuwisk! W Polsce badaniem osuwisk zajmuje się Państwowa Służba Geologiczna i Centrum Geozagrożeń, które są częścią Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego. Na specjalnej mapie możecie sprawdzić, czy mieszkacie lub chcecie wybudować dom na terenie z ryzykiem osuwisk.
DobraPogoda24, Centrum Geozagrożeń, NTB, Norweski Instytut Meteorologiczny
